.

Ιωάννης ο απλούς της Θεσσαλονίκης

Ὁ Ἰωάννης ὁ ἁπλοῦς

  Διήγημα

 Κατὰ τὸν τρόπον Ἀλεξάνδρου Παπαδιαμάντη

       Θὰ ἦτο ἐσπέρα προκεχωρημένη ὅτε ἀφικνούμην εἰς τὸν ναΐσκον τὸν κοσμοῦντα τὴν συνοικίαν τῆς Ἄνω Πόλεως, περί τὰ ὀρεινά περίχωρα τῆς Θεσσαλονίκης – πόλεως πάλαι μὲν συμβασιλευούσης,  ἐπ’ ἐσχάτων δὲ συμπρωτευούσης. Αὕτη ἡ συνοικία κατέχει περίοπτον θέσιν, λόγῳ τῆς ἀμφιθεατρικῆς δομήσεως τῶν οἰκιῶν  καὶ  τῆς  τῷ ὄντι ἐκπάγλου ἀφ’ ὑψηλοῦ ἐπόψεως, ἥντινα παρέχει δαψιλῶς εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν λάτρεων τῆς καλαισθησίας καὶ ἐνίοτε ρομαντικῶν ἐπισκεπτῶν της.

       Ἐγὼ, ἵνα εἴπω τὸ ἀληθὲς, διά πρώτην φορὰν περιεπάτουν ἐπὶ τὰς λιθοστρώτους ἐκεῖνας ρύμας καὶ ἐγεννᾶτο ἤδη ἐντὸς μου ἀπόκοσμος τις αἴσθησις, ὡς νὰ ἐταξίδευον ἀνάστροφα εἰς τὸν ἱστορικὸν ροῦν καὶ νὰ ἔζων εἰς ἐποχὰς δόξης λαμπρᾶς, ὅτε ἡ περιλάλητος αὕτη πόλις ἔθαλλε ἰσχύι τε καὶ πνεύματι αὐγάζουσα ἅπαντα τὸν Ἑλληνισμόν καὶ οὐχὶ μόνον. Ἀλλά, κεκμηκώς ἐκ τοῦ πολυώρου ταξιδίου μου καὶ ἀσθμαίνων ἅμα ὑπὸ τοῦ πιέζοντος χρόνου - ἀνέμενε γὰρ πρὸς ὑποδοχὴν μου ὁ ἐφημέριος τοῦ ναοῦ - οὐκ ἠδυνάμην νὰ διατρίβω πλέον ἀλώμενος καὶ θαυμάζων, καὶ θᾶττον προσδραμὼν  ἤνοιξα τὴν μισόκλειστον θύραν  καὶ εὑρέθην αἴφνης εἰς τὸν μικρὸν νάρθηκα. Οὐδείς μὲ ἀντελήφθη. Ἔτεινα, μετὰ τούτου, ἀποφασιστικῶς τὴν χεῖρα καὶ ὠθήσας τὴν ξυλίνην παραστάδα ἐχώρουν εἰς τὰ ἐνδότερα. Ἐπί πολύ σκότος ἐβασίλευε καὶ ἄνθρωπος οὐδείς ἀπεκαλύπτετο. Πρὸς καιροῦ διερωτώμην περὶ τῆς ἀκριβοῦς ὥρας τῆς συναντήσεως καὶ ἔτι σφοδρὰν ἀπορίαν μοι παρεῖχεν ἡ ἀπουσία νεωκόρου τινὸς, ἱκανοῦ πρὸς φύλαξιν καὶ φροντίδα τῶν δεόντων.

        Οὐδόλως ὡστόσο ἐκάμφθην. Διαβὰς τὸν ἐκ μέσου τῶν κλιτῶν διάδρομον, ὑπὸ τὸ πελιδνὸν φῶς τῶν κανδήλων, καὶ ἐγγίσας ἀκροποδητὶ τὸν σολέαν, ἐστάθην ἐνώπιον τοῦ τέμπλου ἐλπίζων νὰ διανοιχθῶσιν τάχιστα οἱ ὀφθαλμοὶ μου καὶ εἶτα νὰ περιεργαστῶ τὸν πέριξ ἐμοῦ χῶρον.

     Παρέμεινα περὶ δεκάλεπτον εἰς τὴν αὐτὴν στάσιν, μόλις ἀκροώμενος τὸν ἀνασασμὸν μου.  Ὥσπου, ἐν τῇ ἀκράτῳ ταύτῃ σιγῇ, ὁ κανθός τοῦ δεξιοῦ μου ὀφθαλμοῦ συνέλαβε σκιῶδες τι καὶ σαλεύον περίγραμμα ἀνδρὸς, πέριξ τοῦ ψαλτηρίου. Ἕν ρῖγος μὲ διεπέρασεν ἀστραπιαίως. Ἐστράφην  πρὸς τὰ ἐκεῖ καὶ ὑπερβαίνων παραδόξως τὸν φόβον μου, ἕνεκα περιεργείας, ἤγγισα παρατηρῶν.  Ἄνθρωπος ἤ ἄγγελος ἦν μετ’ ἐμοῦ; Εἷς ἀνὴρ εὐσταλὴς καὶ σωματώδης ἵστατο παρὰ τῷ ἀναλογίῳ.  Ἀντιλαμβανόμενός με ἐρχόμενον, μόλις ἐσαλεύθη καὶ ἀφαιρῶν μὲ ἀργὰς, οἱονεὶ τελεστικὰς κινήσεις τὰς διόπτρας ἐκ τοῦ προσώπου του, μὲ ἐκοίταξεν ἠρέμα ὑπομειδιῶν.

   _ «Καλῶς τον» εἶπε,  καὶ ἡ βραχνὴ φωνὴ του ἀντήχησε πλήρης θαλπωρῆς ἐν τῷ ναϋδρίῳ, τὴν χειμερίαν ἐκείνην ἐσπέραν.    

  _ «Συγγνώμη, οὔτε καν σᾶς εἶδα… ἐγὼ τὸν ἐφημέριο μόνο ἤθελα…»,

   ἀπεκρίθην  ἀμήχανος  διερευνῶν τὸ ὅλον σχῆμα τοῦ ἀνδρὸς καὶ ἐπιχειρῶν νὰ μεταφράσω τὰς προθέσεις του, διὰ τῆς τοῦ σώματος ὑποδηλούσης γλώττης.

     Ἐπρόκειτο δι’ ἕναν ὡς ἐξηκοντούτη πολιὸν κύριον, μὲ παχὺν μύστακα καὶ ἐξεχούσας ὀφρῦς, αἵτινες ἔσκεπον δύο γαληνοὺς καὶ διαφεγγεῖς ὀφθαλμοὺς, ἱκανοὺς νὰ καθρεπτίσωσιν πάραυτα οἱανδήποτε ψυχικὴν κίνησιν ἤ ἐσωτέραν διάθεσιν τοῦ συνομιλητοῦ. Αὕτη ἡ ἐπιβλητικὴ ἁπλότης, μεθ’ ἧς  ἦτο φύσει μᾶλλον κεκοσμημένος, μὲ ἐνεθάρρυνε νὰ τὸν προσεγγίσω ἔτι καὶ τείνας τὴν χεῖρα μου ἐζήτησα νὰ μάθω τὸ ὄνομά του.

   _ «Ἰωάννης… ἤ καὶ ἁπλὰ Γιάννη νὰ μὲ λές!».

    Αἱ ἁδραὶ του χεῖρες περιέσφιγξαν θερμῶς τὴν παγερὰν ἐκ τοῦ ψύχους δεξιὰν μου. Ἀνέγνωσα εὐθὺς τὴν τῶν Θεσσαλονικέων ἔκδηλον χροιὰν ὑπό τὴν λαλιὰν του, ἅμα τε μίαν ἀνέφελον, ἀγαθὴν ψυχὴν κεκρυμμένην ὑπὸ τοὺς λόγους του. 

     _ «Καὶ ἐδῶ, εἴστε ὁ ψάλτης τοῦ ναοῦ;»  

    Κατὰ τὴν ἐρώτησιν ταύτην ἤρχισε νὰ τήκεται ποσῶς ἐντὸς μου ὁ ὑφέρπων πᾶγος τῶν πρότινος ἐνδοιασμῶν. Σημειωτέον, ὅτι ὁ ἀποχρῶν λόγος τῆς ἀφίξεὼς μου εἰς τὸν ἱερὸν ἐκεῖνον τόπον  ἦτο ἡ ἀναζήτησις θέσεως ἱεροψάλτου  καὶ δὴ  τῆς τοῦ ἀριστεροῦ ἀναλογίου.  Ἄρα, ἐκ τῆς ἀποκρίσεως, ἥν θὰ ἐλάμβανον, ἐκρίνοντο πολλά.

    Ἐμειδίασεν καὶ πάλιν ἥδιστα καὶ κύψας ἐλαφρῶς πρὸς ἐμέ, ἐν εἴδει φαιδροῦ τινὸς λογοπαιγνίου, ἀλλὰ καὶ μετά πλήρους ἐπιγνώσεως τοῦ νοήματος, εἶπε μοι ἀπεριφράστως:

  _ «Ἐγὼ ἐδῶ εἶμαι ὁ βοηθὸς τοῦ βοηθοῦ τοῦ ἀναγνώστου!»

      Αὕτη ἔμελλε νὰ ἦτο ἡ πρώτη γνωριμία μου μετὰ τοῦ κυρ-Γιάννη, ἑνὸς σεπτοῦ ὑπερμεσήλικος ἀστυνομικοῦ ἐν ἀποστρατείᾳ μὲ καρδίαν ἁγνοῦ καὶ ἀνυποκρίτου παιδός, ὅστις ἐτέλει χρέη βοηθοῦ ἱεροψάλτου, ἤτοι, κατὰ τὸ δὴ λεγόμενον, δομεστίχου. Ἐπὶ πεντεκαίδεκα καὶ πλέον ἔτη διηκόνει ἤδη ἐν τῷ περικαλεῖ ἐκείνῳ ναῷ τῶν Ἁγίων καὶ σεπτῶν Ἀναργύρων Ἐπταπυργίου, ἐν ᾧ ἡ ταπεινότης μου θὰ ἀνελάμβανε ἐν τέλει τὸ ἀριστερὸν ἀναλόγιον διὰ τὰ ἑπόμενα εἰκοσιέξ συναπτὰ ἔτη.

   Τί νὰ εἴπω πρῶτον καὶ τί τελευταῖον διὰ τὴν φιλάρετον ταύτην ψυχὴν;

   Θὰ ἀρκεσθῶ εἰς ὀλίγα τινὰ σταχυολογήματα ἐκ πολλῶν στιγμιοτύπων, ἀξίων λόγου.

    Ἦτο τῷ ὄντι λαμπρὸς ἀναγνώστης, ἀλλὰ κατ’ ἐξοχὴν εἰδικότητὰ του θὰ ἐλέγαμε ὅτι ἀπετέλει ὁ Ἐξάψαλμος. Ἤρχετο ὄρθρου βαθέως, ἅμα τῷ νεοκόρῳ, ἐτακτοποίει τὰ βιβλία τὰ παρεπιδημοῦντα εἰς τὰ ἑρμάρια πέριξ τοῦ ἀναλογίου, ἤνοιγε τὸ προσφιλές του ἐγκόλπιον εἰς τὴν τετριμμένην ἐκ τῆς πολυχρησίας σελίδα καὶ ἡτοιμάζετο. Ἀπήγγελλε, κάτα τὸ σύνηθες, μὲ βροντώδη φωνὴν  καὶ στομφῶδες ὕφος, ὑπερτονίζων ἑκάστην λέξιν, ἐνίοτε ὥς ἀν λακτίζων ταύτην διὰ τῆς γλώττης. Ἡ περατεταμένη αὕτη στεντορεία ἐκφορὰ τοῦ λόγου δικαιολογημένως ἐταλάνιζε τὴν ἀκοὴν ἐνίων πιστῶν – πλὴν βεβαίως τῶν βαρηκόων, οἵτινες λόγῳ ἡλικίας ἐπλεόναζον   ἐν   τῷ   ἐκκλησιάσματι .   Συχνὰ   ἐδυσφόρει   ὁ   ἐφημέριος   καὶ   εἴτε

 

ἐνεφανίζετο  αἴφνης ἐκ τοῦ πλαϊνοῦ βημοθύρου καὶ χειρονομῶν μετ’ ἐπιτάσεως τὸν προσέττατεν νὰ χαμηλώσῃ τὸν τόνον εἴτε – κατὰ τι ἀνώδυνον – «ἐγείωνε», ἤγουν ἀπενεργοποίει τὸ ἡχοσύστημα.

     Πρωίαν τινὰ,  καθὼς ἀνεγίγνωσκεν ζωηρῶς καὶ χειμαρρωδῶς τὸν ἐξάψαλμον καὶ, ὥς θὰ ἠδύνατο τὶς νὰ εἴπῃ, εἶχεν ἀνεβάσει πολλά «μποφόρ», ὁ ἱερεύς ἔπαυσεν ἐν ἀκαρεῖ τὸ μικρόφωνον. Ὁ κυρ-Γιάννης ἐσυνέχισε ἔτι γεγονωτέρᾳ τῇ φωνῇ, μὴ ὀρροδῶν πρὸ οὐδενὸς, μᾶλλον διαμαρτυρόμενος διὰ νευμάτων πρὸς ἐμέ διὰ τὴν ἀπροσδόκητον βλάβην, ὡς ἐνόμιζεν. Τότε ἠκούσθη νὰ ἀνοίγῃ βιαίως τὸ ἀριστερὸν βημόθυρον, ἐκ τοῦ ὁποίου ἐξῆλθεν δραμῶν, ὡς πῦρ πνέων, ὁ ἐφημέριος ἀπομακρύνων τὴν βάσιν τοῦ μικροφώνου πόρρω τοῦ μεγαλοφωνοῦντος! Ἡ ἀπόκρισις τοῦ γλαφυροῡ ἀναγνώστου ἦτο ἄμεσος καὶ ἀφοπλίζουσα πάντα νοῦν:

  _  «Μὰ…  ἄν δὲν ἀκούω ἐγώ, πῶς θὰ ἀκοῦν οἱ κάτω, πάτερ μου;»

      Οὐδείς, προσέτι, θὰ διεφώνει ὅτι, ὡς γνήσιος πρακτικὸς ψάλτης, «ἔπιανε» ὅλους τοὺς ἤχους μὲν, εἰς τὸ περίπου δέ. Ὁσάκις ἐφιλοδόξει νὰ ψάλλῃ  ἕν ἐκ τῶν περιτέχνων μελῶν, προετοιμάζετο τὰ μάλα – κυρίως βήχων προκαταβολικῶς – ἀλλὰ μετὰ τὰς πρῶτας φράσεις, ὅτε ἐφαίνετο  νὰ  παραπαίῃ  ὁ  ὕμνος, μὲ ἀφέλειαν παιδός,  μοι  ἔστρεφεν  ἀπεγνωσμένα  τὰ  ὄμματα  καλῶν με νὰ βγάλω πλέον ἐγώ «τὰ κάστανα ἀπὸ τὴ φωτιά». Ἐννοεῖται πὼς εἶχεν τὸν πλήρη ἔλεγχον τοῦ «τυπικοῦ», ἐντυπωσιάζων συχνὰ μὲ τὴν εὐρυμάθειὰν του περὶ τὰ ἁγιολογικὰ ἀκόμη καὶ παλαιμάχους ἱεροψάλτας. Ἕν εὐτράπελον πως ἰδίωμὰ του ἦτο πὼς τοῦ ἤρεσε νὰ εἰκάζει τὸν ἦχον τοῦ Χερουβικοῦ πρὶν ἀν ἀκουσθῇ τὸ πρῶτον ἀπήχημα ὑπὸ τοῦ δεξιοῦ ψάλτου.

     Μίαν τῶν Κυριακῶν, καθ’ ἥν ἐψάλλετο ὁ βαρὺς ὁ ἦχος - ὅν οὐδόλως ἠγάπα ὁ κυρ-Γιάννης, ἕνεκα προφανῶς τῆς δυσκολίας του – δευτερόλεπτα πρὶν τὸ ἀπήχημα, μὲ ἐκοίταξεν μετὰ βλέμματος πλήρους ἀπογνώσεως ἀλλὰ καὶ σοβαρότητος ὑποψιθυρίζων:

  _ «Ἐγὼ, πάντως, στὴ θέση του (ἐνενόει τοῦ δεξιοῦ)  θὰ ἔβαζα ἕναν πρῶτον»! 

         Τὰ ἔτη ἐφυλλορρόουν  ἐν ᾧ  ἔψαλλον εἰς ἐκεῖνον τὸν ταπεινὸν καὶ εὐλογημένον ναόν, ἔχων παρά τὸ πλευρὸν μου τὸν  ἠγαπημένον μου πλέον δομέστιχον.  Ἀπέκτησα καὶ τὸ πρῶτον μου τέκνον, ἄρρεν τὸ γένος.  Ἐνεφανίσθην οὕτω εἰς ἕναν ἐσπερινὸν ἔχων ἐν ἀγκάλαις τὸν πρωτότοκον υἱὸν μου, πρὸ μηνῶν γεννηθέντα. Οὐκ ἠδυνάμην ποτὲ νὰ φαντασθῶ τοιαύτην ἐκ μέρους του χαράν. Δὲν ἐπῆρε τοὺς ὀφθαλμοὺς του ἀπὸ ἐπάνω του. Ἐκεῖ, διὰ πρώτην καὶ μοναδικὴν φορὰν, εἶπε μοι διὰ τὰ τέκνα του, ἀπομεμακρυσμένα  ἐπὶ ἔτη πολλά εἰς τὴν ξένην…  Τὰ ἐστερεῖτο καὶ τὰ ἐνοστάλγει σφόδρα! Ἐν τῷ μεταξὺ, καθ’ ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ ἐσπερινοῦ, ὁ κυρ-Γιάννης καὶ ὁ νεογέννητος  υἱὸς μου ἀντήλλασσον βλέμματα λίαν κατανοητικά. Θαρρεῖς καὶ ἔσμιξαν ὡς γνώριμοι ἀπό ἐτῶν αἱ ψυχαὶ των. Ὁ υἱός μου, ἀκούων ἡμᾶς ψάλλοντας, ἐπαιγνίδιζε, ὡς νὰ ἐμιμεῖτο, παράγων τινὰς ἐνρίνους ψελλισμούς. Τότε, αὐθορμήτως καὶ ἀπροσδοκήτως ἀνεφώνησεν ὁ γλυκύς βοηθὸς μου:

  _ «Αὐτὸς εἶναι ψάλτης! Οὔτε μικρόφωνα οὔτε νότες. Τηλεγράφημα στὸν οὐρανὸ στέλνει, τὸ ἀκούς;»

     Ὑπῆρχον καὶ στιγμαὶ τινές, ὅτε μὲ ἐθεώρει κοπιῶντα καὶ πεφορτισμένον, ἄλλοτε ἐκ τοῦ ἐργασιακοῦ καμάτου, ἄλλοτε ἐκ τῆς ὀχληρᾶς πρωινῆς ἐγέρσεως. Πάντοτε εἶχε λόγον παρηγορητικὸν καὶ λίαν ἐνισχυτικὸν  νὰ μοι εἴπῃ. Τὸ σύνηθες – τὸ ἀκούω ἔτι εἰς τὰ ὦτα μου – ἦτο:

 _ «Ἐλα νὰ ψάλουμε σήμερα, βρε Λουκᾶ μου, νά ἀνεβοῦμε κανα σκαλοπάτι ψηλότερα… ἡ φωνὴ σου εἶναι ἡ σκάλα… ε… μὴν τὸ ξεχνᾶς! Νὰ ἀντιδωρίζεις τὸ δῶρο τοῦ Θεοῦ… αὐτὸ σὲ ἀνεβάζει».

       Παρῆλθον δέκα καὶ πλέον ἔτη. Ὁ κυρ-Γιάννης ἐβάρυνεν. Ὁ βήξ του ἐγίγνετο ὁλοέν πυκνότερος καὶ ἠχηρότερος. Ἔλειπεν κατ’ ἐξακολούθησιν …  Ἡ γλυκεία καὶ πιστή του σύζυγος, ἡ κυρία Κατερίνα, μοῦ ἐμήνυσεν ὅτι ἐνόσησε. Καὶ ἦτο ἀνίατος ἡ νόσος, ἡ γνωστὴ, ἥν ὀκνοῦσιν οἱ πλείονες νὰ ὀνομάσωσιν κἄν.  Τὸν ἐπεσκέφθην κατ’ οἶκον. Τὸν ηὗρον κλινήρη. Ἅμα εἰσῆλθον εἰς τὴν κάμαραν, ἀνεσηκώθη ἐλαφρῶς καὶ μὲ καλοσώρισεν φαιδρῷ τῷ προσώπῳ. Τὸν ἐπληροφόρησα δι’ ὀλίγων διὰ τὰς ἐν τῷ

 ναῷ, καὶ δὴ ἐν τῷ ἀναλογίῳ, τρεχούσας  ἐξελίξεις.  Πόσῳ τῷ ἤρεσκον τοιαῦτα σχόλια, ὅσον κοινότοπα καὶ ἄν μοι ἐφαίνοντο! Δὲν ἠδύνατο νὰ ὁμιλῇ πλέον ἐλαχίστων δευτερολέπτων. Εἶτα, κάμνων ὑπέπνεεν καὶ εἷς βαθὺς ρόγχος ἠκούετο ἐκ τῶν πεπληγμένων πνευμόνων του. Ἐγγὺς τοῦ κραββάτου ἔκειτο ἡ φιάλη τοῦ ὀξυγόνου. Ἀνὰ διαστήματα ἐφόρει ἰατρικὴν τινὰ μάσκαν  καὶ ἐπεχείρει νὰ ὀξυγονωθεῖ  λαμβάνων βαθείας εἰσπνοάς. Ἡ  ψυχὴ μου ὠδυνᾶτο εἰς τὴν θλιβερὰν θέαν τοῦ πάθους τοῦ καλοῦ μου φίλου, τοῦ ἄλλοτε εὐδαιμονοῦντος δι’ ἄκρως ἁπλουστάτας αἰτίας καὶ πάντοτε χαριεστάτου καὶ μειδιῶντος.

      Βλέπων με ἀνιῶντα ἐξανέστη.

   _ «Ε… ὄχι καὶ νὰ σὲ βλέπω ἔτσι βρε Λουκᾶ …»

    Καὶ καθὼς ὡμίλει ἀσθενῶς καὶ ἡσύχως διεζωγραφίζετο ὁλόφωτη μία ἀπόκοσμος, ἄϋλος, οὐρανία αὔρα εἰς τὸ κάτισχνον πρόσωπὸν του. Καὶ συνεπλήρωσε:

   _ «Ἀκου.  Ἡ μάσκα αυτὴ ποὺ φορῶ εἶναι σὰν τὴ μάσκα τοῦ δύτη. Ὅταν ἀναδυθώ…»            

       καὶ ἔδειξεν μὲ τὸ ἄκρον τοῦ δακτύλου του πρὸς τὰ ἄνω

 «…θὰ εἰσπνεύσω ὀξυγόνο οὐρανοῦ. Ξέρεις τι εἶναι αὐτό τὸ ὀξυγόνο; Ξέρεις, ξέρεις…»   

         ἐμονολόγησε

 «… εἶναι αὐτό ποὺ εἰσπνέουμε στὶς ἀκολουθίες, στὴ Θεία Λειτουργία».

       Ἐκόπασε ἀτενίζων με. Ἔμεινα  ἐπί ὀλίγα λεπτὰ νὰ ἀκούω φθίνουσαν τὴν ἀνάσαν του, νὰ ἐνθυμοῦμαι τὰς στομφώδεις ἀναγνώσεις του, νὰ ἡδύνωμαι ἐκ τῆς ἀδόλου καρδίας τοῦ κυρ - Γιάννη, τοῦ Ἰωάννη τοῦ ἁπλοῦ!

                                                                  Τῇ τρίτῃ μηνὸς Ἰανουαρίου,

                                                        ἐν ἔτει δισχιλιοστῷ εἰκοστῷ πέμπτῳ

                                                                                           Λ. Κ.